Rematar co paraíso do acredor. Mark Blyth

É unha honra e unha ironía estar hoxe aquí e recibir o Hans-Matthöfer-Preis für Wirtschaftspublizistik do ano 2014. Honra por ser recoñecido, dada a competencia. Por nomear a algúns dos meus contendentes, Thomas Piketty ben pode ser o meu economista favorito e Wolfgang Munchau o meu xornalista favorito, polo que ser recoñecido entre eles é unha honra.

Pero é tamén un tanto irónico ser recoñecido nun país que semella, polo menos ao nivel da súa elite, completamente impermeable á mensaxe do libro que se está a premiar esta noite. Se cadra polo menos nesta sala, e entre os socialdemócratas, a mensaxe estea a gañar forza.

A austeridade en tanto que política económica simplemente non funciona. Nos casos en que semellaba funcionar, existía algo máis que facía realmente o traballo; polo xeral a devaluación dunha moeda soberana ao mesmo tempo que a expansión nun socio comercial moito máis grande impulsase as exportacións no curto prazo. Os orzamentos recortábanse ao tempo que as exportacións se expandían, pero non eran os recortes o importante, érao a expansión.

Xa estiven aquí antes a falar de austeridade, así que aproveitemos os poucos minutos que temos para ollar cara adiante e non cara atrás.

Todos os ollos están postos en Grecia e na posibilidade de impago ou de “Grexit”. Trátase dunha posición imposible, mírese por onde se mire. Os gregos non poden pagar o que deben dado que as políticas implementadas para axudarlles a crecer traducíronse na caída de case que un terzo da súa economía. A xente nova e con talento marcha deixando atrás aos xubilados e ao sector público.

Pero recoñecer este feito e acomodar a el a política abre cuestións nos países debedores como Irlanda, Portugal e España que os países acredores como Alemaña non queren tratar.

Entón, como avanzamos?, e cal é o papel dun partido socialdemócrata na conformación deste camiño? Destacaría dúas cuestións. A primeira é o que chamo “a falsa promesa das reformas estruturais”. Non pode haber dúbida de que os países debedores de Europa precisan importantes reformas dos sistemas tributarios, os mercados laborais, a regulación das empresas e unha serie doutras áreas.

Pero…

1. Cando dicimos “reforma estrutural” non temos verdadeira idea do que estas palabras significan en realidade e a miúdo recorremos a elas coma un recoñecemento implícito de que a austeridade fracasou ou…

2. Entendemos mal o que fixemos cando nos referimos a episodios anteriores de reformas estruturais e, polo tanto, escápasenos que é imposible para calquera persoa facer o que xa fixo unha vez.

Déixenme explicar. A “reforma estrutural” acostumaba chamarse “axuste estrutural”. E esquerdistas europeos coma nós acostumábamos condeala como se fose absurda, ridícula, “tolerías neoliberais”… e aínda así parece que estamos moi felices aplicando estas políticas -a pesar do dano que fixeron no mundo en desenvolvemento- por riba dos nosos socios europeos.

Cando un se pregunta polo contido das reformas estruturais, semella que se trata dunha lista de impostos baixos, de desregular todo o que se poña por diante, de privatizalo todo e de agardar o mellor. Pero estas políticas non son perturbadoramente americanas, se non thatcheritas? Acaso todo isto non se supón que é todo ao que se opón o SPD e que o electorado alemán nunca aceptaría?

As reformas europeas están tapadas cunha capa máis sutil pedindo simplemente que todos se fagan “máis competitivos” –e quen podería estar contra iso? Até que un lembra que ser competitivo a respecto dos demais socios comerciais dentro da mesma unión monetaria xera unha problema de “média mobil” de proporcións continentais.

É estatisticamente absurdo que todo o mundo se volva máis competitivo. É como tentar que todos estivesen por riba da media. Soa como unha boa idea até que pensamos na intelixencia dos nenos na clase. Por definición, alguén ten que ser o único “non brillante”, mesmo nunha clase de xenios.

Pero algo hai que facer, e moitas veces díxosenos que Alemaña era o “home enfermo” de Europa, que o país tomara a “medicina amarga” das reformas Hartz e se volvera máis competitivo. 

Debido a isto, cando a crise bateu, Alemaña sobreviviu e volveu ser forte. A conclusión –o resto de Europa ten que abrazar as “reformas estruturais”- enseguida aparece.

É unha historia popular, pero está bastante equivocada e a súa aplicación noutros países repousa sobre unha lectura errada bastante obvia da historia alemá recente. Christian Dustmann e os seus colegas examinaran a cuestión en profundidade e concluíron que o que realmente fixo á economía alemá competitiva foran tres fenómenos interrelacionados que aconteceran unha década antes de Hartz.

En primeiro lugar, e eu seino perfectamente por estar casado nunha familia de alemáns orientais, foi a reunificación. Ter dez millóns de traballadores extra dispostos a entrar no mercado laboral colocou unha presión baixista sobre os salarios enorme que comeza a notarse por volta de 1994.

En segundo lugar, mover aos fornecedores de pezas para o complexo Auto Alemán para os países do antigo bloque do leste tornou as exportacións alemás aínda máis competitivas. Isto comeza por volta do mesmo ano.

En terceiro lugar, os sindicatos alemáns, ao mesmo tempo, danse de conta de que a globalización comeza ao leste do Elba e simplemente deixan de pedir aumentos salariais. O resultado combinado é un zugar dos salarios durante case vinte anos e o seu enmascaramento coas trasferencias do estado do benestar. É de aquí de onde vén a competitividade.

O que fai Hartz, unha década máis tarde, é eliminar os solteiros das listas de asistencia social e colocalos en minijobs. O resultado disto é unha expansión do protexido sector servizos, de baixos salarios crónicos, que ten que ser abordado anos despois coa introdución dun salario mínimo. De feito, case que todos os postos de traballo creados por Hartz son de baixa produtividade no sector servizos.

O sector exportador, a parte “competitiva” da economía, depende da demanda xerada noutras partes do mundo, e segue a lanzar, non engadir, postos de traballo como substitutos do capital para o traballo de alta cualificación.

Se Dustmann e compañía están no correcto, e eu creo que o están, a capacidade de transferir estas leccións a outros países é cero. Ninguén máis ten unha Alemaña Oriental agardando na esquina para empurrar para abaixo os custos do traballo, e mesmo se todos o fixesen, o que se conseguiría sería reducir o consumo agregado, empobrecendo, polo tanto, a todos.

A lección que hai que tirar, se cadra, é que Alemaña é Alemaña porque todo o mundo “non é Alemaña”. Tentar que todo o mundo sexa un pouco como Alemaña só vai significar a expansión dun sector servizos mal remunerado coa introdución dun salario mínimo para compensar. Non creo que isto sexa o que os avogados das reformas estruturais recomendan, mais é aí é onde podemos acabar.

O meu segundo punto lévanos de volta á noción, coa que convivimos basatante a gusto, segundo a cal hai “nacións acredoras” e “nacións debedoras”, en lugar de “nacións Europeas”; como se ser acreedor ou debedor fose unha característica nacional. En verdade, un dos aspectos máis enfermizos deste tempo e das políticas de austeridade é o discurso que produce no que se reduce as formacións complexas da clase e das institucións á raza e á identidade.

Pero ollemos máis alá disto e veremos aquí hai un gran problema co que os partidos de esquerda deben tratar, un que infelizmente axudaron a crear. Na década de 1970, período que agora parece bastante benigno, os beneficios empresariais eran bastante baixos, a participación do traballo na renda era moi alta e a inflacción estaba a subir. Informóusenos de que aquilo era insustentable e construíronse novas institucións políticas para certificar que esta combinación particular non acontecería novamente.

A este respecto, foi claramente un éxito. Os beneficios das empresas nunca foran tan altos como hoxe, a participación do traballo na renda nacional case nunca foi tan baixa e a inflacción deu lugar á deflacción. Entón, somos, agora que isto mudou, máis felices?

O que fixemos durante os últimos 30 anos é a construción dun paraíso do acredor de taxas reais de xuros positivas, inflacción baixa, mercados abertos, sindicatos noqueados e un Estado en retirada –todo dirixido por autoridades económicas nos bancos centrais e outras institucións non electas que só tiñan un obxectivo: manter en marcha este paraíso de crédito.

Nun mundo así, por que vostede, o traballador medio, habería de obter un aumento salarial? En verdade, non é de admirar que a desigualdade sexa un problema en todas partes? En Europa, esta desenvólvese a nivel nacional, e nivel internacional entre países acredores (bo) e países debedores (mal), onde os dereitos dos acredores deben protexerse e o mantra de “tes que pagar as túas débedas” debe respectarse.

No entanto, nos termos da economía do benestar, todo isto é  absurdo. Se o custe de exprimir aos debedores consiste en mantelos en posición de servidume por débedas, ou se as perdas para os acredores son menos do que os custes do servizo da débeda en perpetuídade, logo, o default é eficiente, se non moral.

Hoxe, é profundamente irónico que os socialdemócratas europeos se preocupen moito, como deben, polas cláusulas de protección dos investidores incorporados no Tratado de Investimento Trasantlántico cos EUA, ao tempo que esixen exactamente as mesmas protecións para os acredores sobre os seus concidadáns europeos sen lles deixar tempo para respirar polo diñeiro que “prestaron” para rescatar os seus propios sistemas bancarios das súas decisións de préstamos erradas.

Algo está moi mal cando a socialdemocracia entende que isto está ben. Non, non o está. Porque formula a pregunta fundamental, “Para que estades vos, se estades por iso?” Os socialdemócratas alemáns, pois todos nós somos herdeiros de Rosa Luxemburg, preséntanse hoxe como os executores do paraíso de crédito. É realmente por iso polo que queredes estar? A historia moderna europea virou moitas veces a partir das escollas do SPD. Este é un deses momentos.

É estupendo que o meu libro lles axudase a lembrar a pobreza desas ideas. Pero o asunto é que recobren a súa voz, non só a súa memoria histórica. A súa cota de voto non baixa porque non estean facendo suficiente sombra á CDU. Está a baixar porque se todo o que vostedes fan é iso, por que habería de votarlles ninguén?

Espero que a lectura do meu libro lembre ao SPD unha cousa: que a razón pola que existe é para facer máis que simplemente apoiar un paraíso para os acredores en Europa.

Agradézolles este premio e espero que este libro anime a pensar novamente sobre a economía que queremos construír para nós mesmos, os nosos fillos e os nosos concidadáns.

Mark Blyth é autor do libro Austeridade. Historia dunha idea perigosa.

Orixinal: https://www.jacobinmag.com/2015/02/germany-austerity-blyth-speech-spd/