A crise grega provocou unha mestura de indignación e
predicible autosatisfacción en Europa, tanto lamentando a dureza da solución
imposta a Atenas como celebrando a retención no último minuto de Grecia dentro
da familia europea, ou ambas a un tempo. Cada unha delas tan inútil como a
outra. Unha análise realista non ten espazo para ningunha das dúas.
Que Alemaña é unha vez máis o poder hexemónico no continente
non é algo novidoso en 2015: está claro desde polo menos os últimos 20 anos.
Nin tampouco a reducción de Francia á súa serva -nunha relación non moi
diferente á de Gran Bretaña cos EEUU- é unha novidade política: desde de
Gaulle, os reflexos da clase política francesa déronlle a volta a aqueles da
década dos corenta, non só na adaptación, senón tamén na admiración polo poder
superior do momento, primeiro Washington e despois Berlín.
Sorprende menos aínda o resultado até agora da unión
monetaria. Desde o principio, os beneficios económicos da integración europea
–dadas por sentadas as opinións ben pensantes en todos os ámbitos- eran moi
modestos.
En 2008, a estimación máis prudente, de dous economistas
favorables á integración, Barry Eichengreen e Andrea Boltho, chegaron á
conclusión de que pode ter aumentado o PIB do Mercado Común nun 3-4% desde
finais dos anos cincuenta até mediados dos anos setenta; que o impacto do
Sistema Monetario Europeo foi inoperante; que a Acta Única Euroea puido engadir
outro 1% ; e que a unión monetaria apenas tiña ningún efecto discernible nin na
taxa de crecemento nin no nivel de produción.
Isto foi antes de que a crise financeira global batese en
Europa. Desde entón, notoriamente, a camisa de forza da moeda única foi tan
desastrosa para o mediterráneo sur da Unión Europea, como vantaxosa para
Alemaña, onde a presión salarial –que enmascara un moi baixo crecemento da
produtividade- deu á industria alemá un látego de man competitivo en toda a UE.
En canto ás taxas de crecemento, unha ollada aos resultados económicos de Gran
Bretaña ou Suecia desde Maastricht é suficiente para mostrar o baleira que é a
afirmación de que o euro foi unha bendición especial para calquera país que non
sexa o seu principal arquitecto.
Esta é a realidade da “familia europea”, tal e como a
construíu a unión monetaria e o Pacto de Estabilidade. A súa ideoloxía non se
ve afectada. No discurso oficial e intelectual, a UE asegura a paz e a
prosperidade do continente, desterra a fantasma do conflito entre nacións,
defende os valores da democracia e os dereitos humanos, así como os principios
do libre mercado temperado, no que se basea calquera outra liberdade en última
instancia. As súas regras, aínda que firmes, son flexibles; as súa motivacións
unen solidariedade e eficiencia.
Para a sensibilidade formada por esta ideoloxía –compartida
por toda a clase política europea e a inmensa mayoría dos comentaristas e
xornalistas- os sufrimentos de Grecia foron difíciles de observar. Pero ao
final o sentido común prevaleceu, acadouse un compromiso e todos deben
compartir a esperanza de que non se fixo un dano irreparable á UE.
Desde a vitoria electoral de Syriza en xaneiro o curso da
crise en Grecia tamén foi predicible, se ben cun xiro final que non puido ser
previsto. As orixes da crise descansan nunha combinación da fraude perpetrada
polo PASOK baixo Kontastinos Simitis na cualificación para a entrada na zona
euro, e o impacto da crise mundial de 2008 sobre a débil, cargada de débeda e
non competitiva economía grega.
Desde 2010, sucesivos paquetes de austeridade –en tempos chamados
“plans de estabilización”- foron
inflinxidos a Grecia, dictados por Alemaña e Francia, cuxos bancos estaban nun
maior risco ante un default grego, pero implementados pola Troika da Comisión
Europea, o Banco Central Europeo e o Fondo Monetario Internacional
supervisando o asunto.
Cinco anos despois de desemprego masivo e recortes no estado
do benestar, a débeda grega simplemente creceu aínda máis. Syriza accedeu ao
goberno porque prometeu, con retórica ardente, poñer fin ao goberno da Troika
sobre Grecia. “Renegociaría” os termos da tutela do país en Europa. Como
esperaba facelo? Simplemente reclamándoo de xeito amable, e maldecindo cando
non chegaba. Súplicas e maldicións por igual apelando aos valores máis elevados
de Europa, ás que o Consello Europeo, con seguridade, non podería permanecer
xordo.
Incompatible con estas efusións que mesturaban súplica e
imprecación era, desde o principio, calquera idea de desistir do euro. Había
dúas razóns para iso. A perspectiva provinciana da dirixencia de Syriza que
atopaba difícil facer unha distinción entre ser membro da UE e da eurozona,
tratando a saída do euro como se fose unha expulsión virtual da outra: o peor
pesadelo para calquera bo europeo, tal como eles se vían.
Tamén eran conscientes do feito de que os estándares de vida
gregos –lubricados polas baixas taxas de interese provocados pola converxencia
dos diferenciais de toda Europa, enchidos cos Fondos Estruturais, aumentaran
nos anos Potemkim de Simitis, deixando cálidos recordos populares do euro, que
non se conectaron coas miserias posteriores a el. Syriza non fixo ningún
intento de explicar a conexión. Tsipras e os seus colegas aseguraron a todos os
que puideron escoitalos que, polo contrario, non podía haber ningunha dúbida
sobre abandoar o euro.
Con isto, venceron calquera esperanza seria de negociación
coa Europa real –non coa súa terra soñada. En 2015, a ameaza dun Grexit era
economicamente moito máis débil que en 2010, porque agora os bancos alemáns e
franceses xa sacaran os seus froitos co rescate indo nominalmente a Grecia. A
pesar da palabrería alarmista residual en toda parte, o Ministerio de Finanzas
alemán desestimou, desde hai tempo, e con razón, as dramáticas consecuencias
materiais dun default grego.
Pero para a ideoloxía europea, á que están subscritos todos
os gobernos da eurozona, o golpe simbólico da moeda única –de feito, na típica
linguaxe de moda, o “proxecto europeo” mesmo- sería grave, un revés que se
considerou fundamental evitar. Se Syriza puxese enriba, tan pronto como foi elixida,
plans contixentes para administrar un default -perparando o control de
capitais, a moeda alternativa, e outras medidas transitorias que deberían ser
impostas durante unha noite- e ameazase á UE con el, tería unha arma de
negociación na súa man.
Se tamén deixase claro que, en caso de enfrontamento,
podería retirar a Grecia da OTAN, mesmo Berlín pensaríao dúas veces antes de
impoñer un terceiro paquete de austeridade nos fociños duns EEUU asustados
ante calquera perspectiva similar a esta. Pero para os Cándidos de Syriza,
isto era, naturalmente, aínda máis tabú que pensar no Grexit. Así, fronte un
peticionario suplicando e abusando deles, pero sen unha carta na manga, por que as
potencias europeas haberían facer ningunha concesión, sabendo de antemán que o
que decidisen serían aceptado? En realidade, comportáronse dun xeito bastante
racional.
O xiro na crónica anunciada veu cando o primeiro ministro
grego, Alexis Tsipras, desesperadamente, convocou o referéndum sobre o terceiro
memorándum, e o electorado grego, por unha gran maioría, rexeitouno. Armado con
este rotundo “non”, Tsipras regresou a Bruxelas para pronunciar un “si” de can
apaleado a un cuarto e aínda máis duro memorándum, alegando que non tiña outra
alternativa, porque os gregos estaban co euro.
Nese caso, por que non facer a pregunta no referéndum?
Aceptaría calquera cousa por ficar no euro? Ao pedir un firme “non” e nunha
semana dar un sumiso “si”, Syriza tirou a toalla a unha velocidade sen
precedentes desde que os créditos de guerra foron apoiados pola
socialdemocracia europea en 1914, aínda que desta vez unha minoría do partido
salvou o honor.
No curto prazo, Tsipras, sen dúbida florecerá sobre as
ruínas das súas promesas, o mesmo que, a máis obvia comparación estranxeira,
Ramsay Macdonald, líder do Partido Laborista, fíxoo en Gran Bretaña
encabezando un goberno composto por conservadores e impoñendo austeridade na
Gran Depresión, antes de ser sepultado no desprezo dos seus contemporáneos para
a posteridade. Grecia tivo a súas propias figuras como esta. Poucos esqueceron a
Stefanos Stefanopoulos da Apostasia de 1965. O país, sen dúbida, vai que volver
vivir outro.
E que dicir da lóxica máis ampla da crise? Como todas as
enquisas mostran, o apego á UE declinou abruptamente na última década en todas
partes e por boas razón. Agora é vista amplamente como o que é: unha estrutura
oligárquica, plagada de corrupción, construída sobre unha negación de calquera
tipo de sobernía popular e que aplica un amargo réxime económico de privilexio
para uns poucos e coacción para a maioría.
Pero iso non quere dicir que se enfronte a un perigo mortal
desde abaixo. A ira é cada vez maior na poboación. Pero o medo segue a ser
moito máis importante. En condicións de crecente inseguridade, por debaixo da
catástrofe, o primeiro instinto sempre será aferrarse ao existente, malia que
repela, en lugar de correr o risco do que podería ser radicalmente diferente.
Só cambiará cando a ira sexa maior que o medo. Polo momento, os que viven baixo
o medo –entre os que se atopa a clase política á que agora pertencen
Tsipras e os seus colegas- están seguros.
No hay comentarios:
Publicar un comentario